Ιερά Μονή Γόλας

Κοντά στο χωριό Γοράνοι βρίσκεται η μονή Παναγίας Ζωοδόχου Πηγής, επικαλούμενη της Γόλας. Το καθολικό της μονής βρίσκεται σε καλή κατάσταση και είναι μονόκλιτος ναός τρουλλαίος με τους δύο χορούς του Αθωνικού τύπου στις μακρές πλευρές.

Ο ναός κτίσθηκε και διακοσμήθηκε το 1632, λίγο πριν ανασυγκροτηθεί η Ζερμπίτσα.

Η φιλοτιμία των περιοίκων, όπως και το ενδιαφέρον της Εκκλησίας της Σπάρτης, εκδηλώθηκαν ευεργετικά χάριν του μνημείου και έτσι έγινε, με τους κανόνες συντήρησης, ανακατασκευή των κελιών στη νότια πλευρά της αυλής και εργασίες προστασίας του καθολικού εξωτερικά. Δυστυχώς ο κατάγραφος εσωτερικά ναός έχει υποστεί σοβαρές και εκτεταμένες φθορές λόγω πτώσεως των κονιαμάτων και το έργο του Δημήτριου Κακαβά δε σώθηκε ακέραιο.
Κατά χώραν η μονή καλείται Χρυσοπηγή και επωνυμείται Γόλα. Αμφότερες οι επωνυμίες παραδίδονται από την κτιτορική υπέρθυρη επιγραφή, η οποία περικλείει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και ακριβώς επειδή δύσκολα διαβάζεται σήμερα από τη διαρκώς αυξανόμενη φθορά μεταφέρεται ολόκληρη, σε μικρογράμματη γραφή και απαλλαγμένη ορθογραφικών σφαλμάτων.

Επειδή το μνημείο δεν έχει μελετηθεί, θα επισημανθούν εδώ τα κύρια χαρακτηριστικά της αγιογραφίας, η διάταξη της οποίας έγινε κατά ζώνες κατά την παραδεδομένη σειρά.

Την πρώτη από το έδαφος ζώνη καταλαμβάνουν ολόσωμοι άγιοι σε φυσικό μέγεθος. Μεταξύ αυτών στη ΒΒΔ πλευρά εκπροσωπείται ο ασκητισμός: Εφραίμ ο Σύρος, Θεοδόσιος ο κοινοβιάρχης, Αρσένιος, Μάξιμος, Ιωάννης ο της Κλίμακος. Αντίστοιχα στη ΝΝΔ πλευρά: Παχώμιος, Σάββας, Αντώνιος, Ευθύμιος. Άλλες μορφές τοποθετήθηκαν στους δυο χορούς: Ιωάννης ο Καλυβίτης, Μερκούριος, Κωνσταντίνος-Ελένη, Προφήτης Ηλίας, Ιωάννης ο Θεολόγος, Ανδρέας, Πέτρος-Παύλος και Μηνάς, Αρτέμιος, Νικήτας, Ευστάθιος, Ιάκωβος ο Πέρσης, Προκόπιος, Θεόδωροι, Δημήτριος-Γεώργιος.
Όλοι κατενώπιον, σταυροφόροι, σε ποικίλες στάσεις και με ελαφρές χειρονομίες.

Στη δεύτερη σειρά εικονίζονται μαρτύρια αγίων. Στην Τρίτη ο Ακάθιστος Ύμνος σε σειρά εικόνων. Στους θόλους καμαρών και χορών πίνακες από το Βίο, τα θαύματα και το Πάθος του Ιησού. Σε διάφορα σημεία σκηνές από την Παλαιά Διαθήκη και το Βίο της Θεοτόκου και Προδρόμου. Στο Ιερό, στην αψίδα, σειρά ιεραρχών με πολυτελείς στολές. Στην επόμενη σειρά η Μετάληψη των Αποστόλων σε δύο κλιμάκια. Στην τρίτη σειρά η Θεία Λειτουργία.
Στο τεταρτοσφαίριο αντί της Πλατυτέρας το Επί Σοι Χαίρει. Στον Τρούλο ο Παντοκράτωρ-Δυνάμεις-Προφήτες-μετάλλια αγίων (μονή ζώνη στηθαριών) με τους γνωστούς ανθοφόρους κλάδους του Κακαβά. Το έργο έχει όλα τα γνωρίσματα του καλλιτέχνη ως προς το σεβασμό του στην παράδοση, ως προς τη μεταφορά πάνω στον τοίχο της τεχνικής των φορητών εικόνων, ως προς το διακοσμητικό φόρτο, ως προς τη φιλοτέχνηση των αυστηρών μορφών, την αποτύπωση λαϊκών μοτίβων στα δευτερεύοντα στοιχεία των συνθέσεων.

Οι αγιογραφίες του νάρθηκα, εκτός από την πτώση των κονιαμάτων σε ευρεία έκταση, έχουν καταστεί και εξίτηλες και παρακολουθούνται δύσκολα. Το χαρακτηριστικό στο νάρθηκα είναι, ότι στο δυτικό τοίχο απεικονίζονται αρχαίοι φιλόσοφοι και ποιητές αλλά είναι πιο πολύ φθαρμένο αυτό το τμήμα του ναού. Στο δυτικό τοίχο στην πιο ψηλή από τις τρεις ζώνες, πάνω από την κεντρική είσοδο στο νάρθηκα, που διακόπτει τις δύο χαμηλότερες ζώνες, εικονίζονται ολόσωμοι αρχαίοι Έλληνες σοφοί. Η σειρά της εικονογράφησης από αριστερά είναι η εξής: πρώτος ο Σόλων.

Η εικόνα του είναι μισοκατεστραμμένη και το κείμενο του ειληταρίου, που κρατεί στο αριστερό χέρι έχει εξαλειφθεί. Ακολουθεί ο Θουκυδίδης, ο ιστορικός, του οποίου το πρόσωπο σώζεται. Τρίτος ιστορείται ο Πλούταρχος σε στάση διδασκαλίας. Το πρόσωπό του έχει φθαρεί και στο ειλητάριο διαβάστηκε η φράση «…ότι Θεού σοφία…».
Πάνω από την αψίδα της θύρας της εισόδου εικονίζεται σε στηθάριο η «Σιβήλα η σοφή» (Σίβυλλα) με «ανατολίζουσα» περιβολή, που θυμίζει μοναχικό γυναικείο ένδυμα. Έχει τα χέρια σε στάση δέησης, όπως τουλάχιστον δείχνει το δεξί χέρι που σώζεται, το άλλο έχει φθαρεί. Μετά τη θύρα διακρίνεται ο Αριστοτέλης, που φέρει μανδύα σε σχήμα φελονίου, διακοσμημένο με μαύρες και λευκές γραμμές. Στο αριστερό του χέρι κρατεί ειλητάριο, όπου διαβάζεται η φράση «Ακάματος φύσει Θεού γέννησις…». Ακολουθεί ο Πλάτων με επίσημο ένδυμα άρχοντα, όπως φαίνεται από διακοσμήματα του φορέματος. Το μέτωπό του εκφράζει βαθιά σκέψη και η στάση του δηλώνει ενορατικότητα. Στο ειλητάριο , που κρατεί με το δεξί χέρι, αναγνώστηκε η φράση «Ο παλαιός νέος και ο νέος αρχαίος…».
Η παράσταση διατηρείται σε σχετικά καλή κατάσταση.

Έβδομος στη σειρά ο Χίλων, ο Λακεδαιμόνιος σοφός (ένας λόγος για να περιληφθεί στις παραστάσεις σοφών σε ένα μοναστήρι της Λακεδαίμονος), εικονίζεται με πλούσια ενδυμασία, που διακοσμείται με ζωηρόχρωμα σχέδια. Το ειλητάριο, που κρατεί με το δεξί χέρι, είναι αδύνατο να αναγνωστεί. Στη γωνία ΒΔ ιστορείται ο Όμηρος, η παράσταση είναι σχεδόν κατεστραμμένη.

Οι απεικονίσεις των φιλοσόφων στη Γόλα προκαλούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη μοναδικότητα του φαινομένου σε περιοχή της νότιας Ελλάδας, καθότι οι έξι από τους επτά ναούς, που έχουν εικόνες των αρχαίων σοφών, βρίσκονται κυρίως στη βόρειο Ελλάδα. Άξιο προσοχής είναι και το γεγονός ότι πουθενά αλλού δεν έχει ιστορηθεί ο Χίλων ο Λακεδαιμόνιος, απ’ ό,τι γνωρίζουμε.

Ο τρόπος που παριστάνονται οι σοφοί δίνει την αίσθηση ελληνικής έκφρασης, γι’ αυτό και τα πρόσωπα είναι όλα ασκεπή και τα ειλητάριά τους είναι πλατιά και θυμίζουν αρχαίες στήλες αναγραφής ψηφισμάτων.

Πηγή:
http://www.exploresparta.gr/tourism/en/monastery-of-gola/