Ιερά Μονή Ζερμπίτσας

Το Μοναστήρι της Ζερμπίτσας είναι κτισμένο σε μια περίβλεπτη τοποθεσία στην κορυφή ενός λοφίσκου του Ταϋγέτου, που χαρίζει στον επισκέπτη του μοναστηριού μια σπάνια απόλαυση γιατί από εκεί μπορεί να χαρεί όλα τα θέλγητρα της πανέμορφης κοιλάδας του Ευρώτα. Ατενίζοντας προς δυσμάς, βλέπουμε τη ψηλότερη κορυφή του περήφανου και επιβλητικού Ταϋγέτου.

Ένα από τα αξιολογότερα μνημεία της Λακωνίας, όσα δημιούργησε η περίοδος της τουρκοκρατίας, βρίσκεται στη θέση ενός πολύ παλαιότερου στην ίδια περιοχή του τέως δήμου Φάριδος, σε θέση μαγευτική κάτω από την προστασία του Ταϋγέτου.

Η Μονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, επονομαζομένης Ζερμπίτσας.

Το σλαβικής προφανώς προελεύσεως τοπωνύμιο ως επωνυμία της μονής την συνοδεύει από αυτής της νέας περιόδου της εμφανίσεως αυτής, διότι αναφέρεται στην κτιτορική της επιγραφή και σε ιστορικά έγγραφα.

Σύμφωνα με την επιγραφή λοιπόν: «ανηγέρθη εκ βάθρων γης ο θείος ναός ούτος της…. Θεοτόκου Μαρίας, της επονομαζομένης Ζερμπίτσας εν τω αχλθ΄(=1639) ανιστορήθη δε…ηγουμενεύοντος….κυρ Παρθενίου, διά εξόδου του εντιμοτάτου και μεγαλοπρεπεστάτου άρχοντος κυρ Εμμανουήλ του όντος εν Κωνσταντινουπόλει….εν έτει αχξθ΄(=1669)».

Υπάρχει μικρή χρονικά διαφορά -30 χρόνια- μεταξύ ιδρύσεως και αγιογραφήσεως. Ούτε η σημερινή με διαδοχικές βελτιώσεις, προσθήκες και μεταβολές του μοναστηριακού συγκροτήματος μορφή της μονής είναι η του 1639, ούτε το 1639 κατελάμβανε η μονή τόπο που διαμορφώθηκε για πρώτη φορά χάριν αυτής. Δεν μπορούμε ασφαλώς να δώσουμε τις εκάστοτε μεταμορφώσεις του ιστορικού χώρου, μπορούμε όμως να τις επισημάνουμε.

Στη μικρή αρχαιολογική συλλογή της μονής φυλάσσονται σπουδαίας αξίας γλυπτά, όμοια προς τα οποία άλλα είναι εντοιχισμένα σε διάφορα σημεία του καθολικού (ανάγλυφα με διάφορα θέματα, αετιδείς, το δέντρο της ζωής, σταυρός, φύλλα, ανθέμια) και αρχιτεκτονικά μέλη (πεσσίσκοι, κιονίσκοι, κιονόκρανα, επιστύλια, επίκρανα, γείσα), ακόμη και παλαιοχριστιανικά, όπως και λεοντοκεφαλή ρωμαϊκής εποχής. Τα μαρτύρια αυτά άγουν στο συμπέρασμα ότι κατά χώραν υπήρχε ναός βυζαντινός που μπορεί να χρονολογηθεί από τον ΙΒ΄ αιώνα.

Και ο ναός αυτός πρέπει να μας οδηγήσει στην αναζήτηση παλαιοχριστιανικού μνημείου στην περιοχή. Ο αρχιτέκτων ή μάλλον έμπειρος λαϊκός οικοδόμος των αρχών του ΙΖ΄ αιώνα πρόσεξε στην τοποθέτηση ορισμένων μελών του παλαιότερου μνημείου στη θέση που έπρεπε, π.χ. τους πεσσίσκους των διλόβων παραθύρων, απέφυγε κάποιες παραφωνίες στη δεύτερη χρήση (π.χ. στα νέα ύψη, στην προσαρμογή στις νέες αναλογίες).

Αυτά τα εντοιχισμένα μέλη με σκοπό καθαρά διακοσμητικό φέρουν τη σφραγίδα λαϊκής αφελείας, ενώ τα πολλά εντοιχισμένα πιάτα είναι φόρτος και όλα μαζί αντικαθιστούν τον κεραμοπλαστικό διάκοσμο που λείπει. Κάποια στοιχεία ακόμη μαρτυρούν μεταβολές εκ των υστέρων πάνω στο μνημείο. Οι σπουδαιότερες από αυτές είναι η προσθήκη του νάρθηκα και η αντικατάσταση της αρχικής κάλυψης της στέγης με κεραμίδια αντί για τις μεγάλες πλάκες από σχιστόλιθο.

Το καθολικό της μονής Ζερμπίτσας ανήκει στους σταυροειδείς εγγεγραμμένους ναούς του σύνθετου τετρακιονίου αθωνικού τύπου. Η τοιχοποιία από αργούς λίθους με αραιά ένθετα μαρμάρινα ή πώρινα spolia, με οδοντωτή από πλίνθους ταινία, δεν διακρίνεται τόσο για τις λεπτομέρειες εντυπωσιακού διάκοσμου, όσο από τη διαμόρφωση του σχήματος με διάφορα δάνεια ρυθμών και τύπων σε τάση απλουστεύσεως των μορφών. Την ιδιοτυπία του μνημείου τονίζει, ο οκτάπλευρος τρούλος με ωοειδή διαμόρφωση και ραδινές αναλογίες. Κύρια και επί μέρους στοιχεία στο σχέδιο και στους όγκους του μνημείου μαρτυρούν αρμονία και συμμετρία.

Ως προς τον εσωτερικό διάκοσμο το καθολικό είναι κατάγραφο και στο νάρθηκα και στον κυρίως ναό. Οι αγιογραφίες διατηρούνται πολύ καλά και ο αγιογράφος απλώνεται σε πολλά εικονογραφικά θέματα λόγω των μεγάλων διαστάσεων του ναού. Αν και η διακόσμηση του νάρθηκα είναι μεταγενέστερη και από άλλο ζωγράφο, υπάρχουν ομοιότητες τεχνοτροπικές με του κυρίως ναού.

Η διακόσμηση γίνεται κατά ζώνες καθ’ ύψος, προτάσσονται οι μεμονωμένες μορφές σε φυσικό μέγεθος, έπονται στηθάρια αγίων και ακολουθούν συνθέσεις από τον επίγειο βίο του Ιησού, της Θεοτόκου και τα μαρτύρια αγίων. Κύρια γνωρίσματα είναι η ιεροπρέπεια των μορφών μέσα σε πλήρη ακινησία και με όλα τα γνωστά λαϊκά στοιχεία των αγιογράφων του ΙΖ΄ αιώνα, εξαιτίας των οποίων διαφοροποιούνται από τα γνωρίσματα της Κρητικής Σχολής.

Το βάθος στις συνθέσεις καταλαμβάνουν συνήθως βαθμιδωτά σχηματοποιημένα βουνά και υπερμεγέθη κτίρια.

Ο καλλιτέχνης αποφεύγει τις απότομες μεταβάσεις από τα φωτεινά σημεία στα σκοτεινά και φωτίζει τα γυμνά μέρη του σώματος με ελαφρές ψιμμυθιές, ενώ αναλίσκεται στη φιλοτέχνηση των αμφίων και φορεμάτων με διακοσμητικό φόρτο. Η τεχνική και η τεχνοτροπία του ζωγράφου βρίσκονται πολύ κοντά στην τέχνη του Δημήτριου Κακαβά, επειδή όμως δε φαίνεται πιθανό το 1669 να ζωγράφιζε ακόμη εκείνος, εκφράζεται η γνώμη ότι τα έργα είναι πιθανώς καλών μαθητών του.

Πηγή:
http://www.exploresparta.gr/tourism/en/monastery-of-zermbitsa/